Thực trạng thị trường dịch thuật văn học tại Việt Nam ngày nay
hochieu247 > 06-20-2016, 03:57 AM
Vừa qua, trên mạng đã diễn ra 1 cuộc săn lùng cuốn sách Bố già của nhà văn Mỹ Mario Puzo, bản dịch của Trịnh Huy Ninh và Đoàn Tử Huyền, vì cho rằng đây là bài dịch hay nhất của cuốn tiểu thuyết này tại Việt Nam. Cũng với cuốn sách này, 1 số người đọc khác lại tìm kiếm bản dịch của Ngọc Thứ Lang, đánh giá bài dịch của ông mới xuất sắc nhất. Dù là bài dịch của Ngọc Thứ Lang hay Đoàn Tử Huyền - Trịnh Huy Ninh thì các cuộc săn lùng những bản dịch ngày trước đã phản ảnh 1 hiện thực đáng buồn với các cong ty dich thuat tai ha noi mới và hoài niệm những bài dịch ngày xưa. Điều này được minh chứng cụ thể tại những hội chợ sách, qua việc các gian hàng sách cũ được người đọc quan tâm nhiều nhất.
Không phải ngẫu nhiên người đọc giảm niềm tin vào dịch thuật ngày nay khi mà một loạt những sự cố về dich thuat đã gây bất bình cho người đọc. Thậm chí có nhiều tác phẩm bị thu hồi chỉ vì những sai sót nghiêm trọng trong công tác dịch thuật. Điều đáng buồn là những lỗi sai không chỉ của các dịch giả trẻ, mới vào nghề, mà còn có cả 1 số dịch giả có têm tuổi, đến mức tại một hội thảo về dịch thuật, người tham gia đã thẳng thắn nhận xét rằng nhiều lỗi dịch thuật là do sự thiếu trách nhiệm.
Dịch văn học đòi hỏi phải chuyển đổi tác phẩm gốc qua 1 ngôn ngữ khác sao cho vừa phải bảo đảm được văn phong, tinh thần, nội dung của bản gốc, vừa phải giữ được sự gần gũi, quen thuộc với người đọc. Điều này yêu cầu dịch giả phải thông thạo cả hai ngôn ngữ, đồng thời am hiểu sâu sắc về văn hóa, bản sắc hai quốc gia. Đây chính là vấn đề đáng nói với một số dịch giả trong nước. Có trường hợp dịch giả rất giỏi dịch các tác phẩm mang tính triết lý, phức tạp, tâm lý xã hội… nhưng khi dich thuat một tác phẩm có bối cảnh chiến tranh lại sai sót trầm trọng do ko hiểu các thuật ngữ quân sự, những tiếng lóng, danh từ riêng mà người lính dùng trong bối cảnh mà tác phẩm miêu tả. Hay như tình huống dòng sách trẻ đang rất ăn khách hiện nay. Dịch giả trẻ có thể ko bằng các thế hệ dịch giả đàn anh về kiến thức, trình độ, nhưng với sự nắm rõ về văn hóa của người trẻ, các vấn đề của giới trẻ hôm nay, họ đã truyền tải được những tác phẩm cho người đọc trẻ rất thành công.
Để phát triển dịch thuật văn học ở Việt Nam, ý tưởng về việc thành lập một hiệp hội dich thuat đã được nhen nhóm. Theo nhiều dịch giả, hiệp hội sẽ là nơi những dịch giả trao đổi những kinh nghiệm, vấn đề trong dịch thuật văn học. Ở đó, thay vì các cuộc tranh cãi “ăn thua đủ”, các dịch giả có thể mạnh dạn trình bày, bảo vệ các quan điểm cá nhân hoặc tiếp nhận những góp ý của đồng nghiệp.
Có một giai đoạn, khi nói đến vấn đề xuất khẩu văn học, người ta nhấn mạnh đến vai trò của dịch giả, thậm chí họ còn thành lập những đơn vị chuyên về dịch văn học để quảng bá cho các NXB, người đọc nước ngoài. Tuy nhiên, dần dần người ta nhận ra việc dịch văn học Việt để đưa ra quốc tế không thể dựa vào dịch giả trong nước. Điều này cũng tương tự như việc một dịch giả người Anh dich thuat tác phẩm tiếng Anh sang tiếng Việt, mặc dù trình độ tiếng Việt có giỏi như thế nào cũng ko thể chuyển tải tốt tác phẩm có nội dung phức tạp, nhiều vấn đề về xã hội, ngôn ngữ đặc thù. Chính vì thế, bên cạnh việc những dịch giả nước ngoài chủ động tìm và dịch thuật tác phẩm Việt, các tổ chức trong nước cũng đã đặt hàng dịch giả các nước để dịch văn học Việt. Và cũng vì thế, một hiệp hội dich thuat sẽ là nơi hiệu quả để trợ giúp những dịch giả nước ngoài 1 cách hiệu quả nhất khi họ cần truyền tải những tác phẩm Việt. Thay vì mò mẫm, vật lộn với các chi tiết, vấn đề mang tính đặc trưng, riêng biệt về văn hóa, địa lý, sinh học… họ có thể trao đổi với các dịch giả Việt để tìm kiếm điểm tương đồng, từ đó hoàn thành bản dịch của mình.