Thực trạng vệ sinh nước mía đường phố Sài Gòn
Nước mía là một trong số các loại nước giải khát được nhiều người ưa thích nhờ hương vị ngọt ngào, tươi mát, dễ uống, đồng thời giá thành rẻ nên đáp ứng yêu cầu giải khát cho đông đảo công nhân viên chức, học sinh, sinh viên,...
Tuy nhiên vấn đề vệ sinh của sản phẩm này còn nhiều bất cập. Trong phạm vi bài viết này, chúng tôi chỉ muốn nêu lên thực trạng an toàn vê sinh thực phẩm của nước mía đường phố Sài gòn thông qua kết quả khảo sát thực tế.
Hiện nay trên thị trường đang tồn tại hai loại hình bán nước mía đường phố :
- Nước mía được bán ở lề đường, vỉa hè.
- Nước mía được bán tại trước cửa nhà.
Kết quả khảo sát tại 30 địa điểm bán nước mía khác nhau trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh, đã có đến 24 địa điểm nước mía được bán ở lề đường, vỉa hè, chiếm tỷ lệ 80% và chỉ có 6 địa điểm nước mía được bán tại trước cửa nhà chiếm tỷ lệ 20%.
Đa số loại hình nước mía được bán ở các lề đường, vỉa hè tập trung chủ yếu ở các địa điểm trường học, gần các bến xe, trạm xe buýt, hoặc trước cổng bệnh viện, công viên, siêu thị …
Hầu hết các
xe nước mía đặt ở sát lề đường, đặt trên các nắp cống hoặc cạnh các cống thoát nước ở hai bên đường phố, nơi dễ dàng tiếp cận với khách qua đường. Phía dưới đường là nước bẩn có lẫn rác chảy về các cống thoát nước nên lúc nào cũng có sự ẩm ướt ở chỗ bán nước mía. Vào mùa mưa, do lượng nước dơ và rác chảy về cống thoát nước nhiều, nên thường gây ra tình trạng ứ đọng rác và ngập nước tại các cống thoát nước đã tạo nên sự ô nhiễm môi trường và đó chính là mầm mống cho các loại vi sinh vật gây bệnh có điều kiện phát triển.
Đối với các
xe nước mía đặt ở gần các bến xe hoặc trạm xe buýt thì mức độ ô nhiễm khói bụi nhiều hơn so với các xe nước mía đặt ở trước cổng trường học. Khi các xe buýt dừng lại đón khách thì sự lên xuống xe của những người hành khách đã làm cho bụi tung mù mịt cùng với khói xe, từ đó làm ảnh hưởng rất lớn đến xe bán nước mía đặt ở kế bên nơi đó.
Đối với các xe nước mía được bán tại trước cửa nhà thì tình trạng vệ sinh nước mía đỡ bị ô nhiễm hơn, Phần lớn nguồn nguyên liệu mía dùng để ép lấy nước có nguồn gốc từ các tỉnh Tây Ninh và Long An. Mía được vận chuyển từ nhà vườn đến các vựa mía, sau đó người bán nước mía sẽ mua lại mía cây tư các vựa mía này .
Hiện nay trên thị trường đang tiêu thụ hai loại giống mía phổ biến là giống ROC 10 và ROC 16. Ngoài ra các giống mía còn lại như ROC 18, ROC 1, ROC 20, QĐ15,…cũng được tiêu thụ trên thị trường nhưng với số lượng ít hơn so với ROC 10 và ROC 16.
- Những cây mía mới, còn tươi có màu vàng đẹp, lõi mía không bị sâu bệnh, mắt mía không có màu đỏ, cây mía có thân tròn, mập mạp. (chiếm tỷ lệ 60% tại các địa điểm bán ),
- Những cây mía cũ đã để lâu ngày sẽ có hiện tượng mía bị khô vì bị mất nước , mắt mía có màu đỏ, thân mía nhỏ. (chiếm tỷ lệ 40% tại các địa điểm bán ).
Chất lượng nguyên liệu mía quyết định đến chất lượng nước mía.
Mía cây sau khi được xử lý sơ bộ , bào vỏ và chặt khúc, chúng được bó lại thành từng bó nhỏ 36 cây và được vận chuyển từ các vựa mía đến chỗ bán nước mía bằng các phương tiện sau : xe gắn máy, xe đạp.
Qua sự khảo sát của chúng tôi tại 20 vựa phân phối mía, cho thấy nguyên liệu mía được vận chuyển bằng xe gắn máy chiếm tỷ lệ 80% và vận chuyển bằng xe đạp chiếm tỷ lệ 20%, không được bao gói cẩn thận .Trong quá trình vận chuyển đã bị ô nhiễm khói bụi nhiều nhất, điều này đã không bảo đảm an toàn vệ sinh cho nước mía sau khi ép.
Đối với người bán nước mía:
Qua khảo sát cho thấy 100% đối tượng bán nước mía là thành phần lao động ở đủ mọi lứa tuổi. Trong đó, phụ nữ bán nước mía chiếm tỷ lệ 90%.
Hầu hết những người bán nước mía đường phố đều có tình trạng vệ sinh cá nhân kém:
- Móng tay để dài và bị bám bẩn (chiếm tỷ lệ 80%).
- Tay không được rửa sạch khi lấy mía đưa vào máy ép (chiếm tỷ lệ 95%).
- Nón và trang phục quần áo không được vệ sinh sạch (chiếm tỷ lệ 70%).
- 100% người bán không đeo găng tay vệ sinh khi ép mía.
Dụng cụ bán nước mía :
- Ly đựng nước mía gồm có hai loại: ly nhựa và ly thủy tinh. Các ly này được đặt ở trên kệ của xe nước mía.
- Các ly nước mía sau khi sử dụng, chúng được người bán rửa sạch thông qua hai thùng nước rửa ly đặt lở lề đường, cạnh phía sau xe nước mía.
- Thao tác rửa ly: Ly nước mía được nhúng vào thùng nước rửa ly thứ nhất, sau đó chúng được lấy ra nhúng tiếp vào thùng nước rửa thứ hai và cuối cùng chúng được lấy ra úp lên kệ để sử dụng cho lần bán nước mía tiếp theo.
Tỷ lệ người bán có thường xuyên thay nước rửa ly chỉ chiếm khoảng 30%, còn tỷ lệ người bán không thay nước rửa ly thường xuyên chiếm tới 70% .Điều đó cho thấy mức độ vệ sinh kém của các quầy bán nước mía hiện nay dễ dẫn đến lây nhiễm vi sinh, nhất là sự nhiễm E.coli từ nguồn nước bẩn sẽ gây ngộ độc thực phẩm.
Để tìm hiểu về những nơi cung cấp nguyên liệu mía sau khi đã bóc vỏ, chúng tôi đã đến một số cơ sở chuyên bào vỏ, chặt khúc trước khi chuyển đến cho những
xe nước mía. Kết quả cho thấy:
Đầu tiên người ta dùng dao chặt bỏ phần ngọn và phần gốc mía, sau đó róc hết tất cả phần rễ của cây mía và những phần phụ ở mắt mía để làm sạch sơ bộ mía nhằm chuẩn bị cho giai đoạn tiếp theo loại bỏ vỏ mía.
Dụng cụ tách vỏ mía là cái lưỡi răng cưa nhọn làm bằng sắt được đặt ở trên một trục cố định và hình lưỡi răng cưa hướng lên trên. Người bào mía có nhiệm vụ lấy mía đặt lên lưỡi răng cưa, sau đó cầm chặt thân mía và cọ vào lưỡi răng cưa sắc nhọn nhiều lần cho đến khi nào vỏ mía được tách ra khỏi thân mía hoàn toàn.
Phương pháp này hiện nay được sử dụng nhiều do nó tiết kiệm được nguyên liệu mía, mía không bị hao mòn nhiều nên khi ép lấy nước thì lượng nước mía được lấy ra nhiều hơn. Mặt khác,về mặt cảm quan thì hình dáng cây mía sau khi được tách vỏ trông đẹp hơn, tròn và hấp dẫn hơn cây mía được bào bằng dao bào.
Tuy nhiên, sau khi cây mía được bào sạch vỏ, chúng được vứt xuống nền nhà đầy bụi cát bẩn hoặc chúng được đặt trên giá cây gỗ mục cạnh thùng rác. Những con ruồi từ thùng rác lại bay sang và bám lên cây mía. Điều này dễ dàng dẫn tới sự truyền nhiễm vi sinh vật và gây ra các mầm bệnh như giun, sán.
Mía sau khi được tách bỏ phần vỏ, chúng được chặt thành từng khúc có kích thước 0,6 mét để tạo điều kiện dễ dàng cho người bán đưa mía vào máy ép.
Sau quá trình bào vỏ , người ta chặt mía ra thành từng khúc và đặt chúng lên tấm bạt trải ở trên mặt đất, kế bên là những dăm mía dư thừa được vứt bỏ bừa bãi. Đây là hiện trạng hoàn toàn không hợp vệ sinh vì mía sau khi chặt chúng phải được đặt trên kệ sạch và khô ráo để tránh nhiễm bẩn.
Qua khảo sát tại 20 địa điểm chuyên bào mía, chỉ có 4 địa điểm là nguyên liệu mía được rửa bằng nước sau khi chặt khúc (chiếm tỷ lệ 20%),và 16 địa điểm còn lại nguyên liệu mía không được rửa (chiếm tỷ lệ 80%), sau khi chặt khúc xong, chúng được bó lại và đem giao đến các quầy bán nước mía.
Ép mía:
Những khúc mía đặt trên
xe nước mía được đưa vào giữa hai trục lăn để ép lấy nước. Sau khi ép lần thứ nhất và lần thứ hai, mía được lấy ra gấp đôi lại để ép tiếp nhiều lần cho đến khi mía còn lại xác khô hay còn gọi là bã mía.
Sau khi quá trình ép mía hoàn thành xong, bã mía sẽ được người bán loại bỏ bằng cách vứt nó vào giỏ rác để ở phía trước xe nước mía.
Qua sự khảo sát tại 30 điểm bán nước mía đường phố thì hầu hết các nơi đều có thao tác ép mía giống như nhau tức là mức độ an toàn vệ sinh không có :
* Người ép mía không mang găng tay khi cầm mía (chiếm tỷ lệ 100%)
* Trong quá trình ép, ruồi nhặng bâu vào xung quanh máy ép, nước mía và khúc mía được ép sẽ đi qua những vết bẩn đó. Mặt khác, sau khi ép lần thứ nhất và lần thứ hai, kiến và ruồi nhặng bị dính vào trong cây mía ép, người bán không nhìn thấy, gấp đôi mía lại và ép tiếp nhiều lần cho đến hết nước trong cây mía. Như vậy, trong nước mía đã bị hòa lẫn nước được ép ra từ xác của những con côn trùng (kiến, ruồi, ong,..).
* Khi ép xong, người bán vứt bã mía vào giỏ rác đặt ở trước xe nước mía, vô tình họ đã tạo ra ổ vi trùng ngay tại trước quầy nước mía. Tất cả những con ruồi bâu vào giỏ rác rồi bâu sang những cây mía đặt trên xe nước mía và bài tiết hoặc vấy bẩn lên đó là điều không thể tránh khỏi. Từ đó gây ra ngộ độc khi người ta uống nước mía vào…
Tóm lại, những kết quả ban đầu từ khảo sát trên đây cho thấy: chất lượng an toàn vệ sinh thực phẩm của nước mía bán trên đường phố hiện nay chưa được bảo đảm, có thể là một trong những nguồn gây ngộ độc và dịch bệnh lây truyền cho người tiêu dùng. Chúng tôi khuyến cáo người tiêu dùng: khi có nhu cầu giải khát bằng nước mía trên đường phố, nên chọn những hàng quán đảm bảo đầy đủ điều kiện an toàn vệ sinh thực phẩm. Đối với những tiểu thương, nếu muốn tồn tại trong thờI buổi thị trường hội nhập và cạnh tranh gay gắt, thì ngoài việc nêu cao đạo đức và lương tâm của người bán hàng, phải tìm hiểu và thực hiện nghiêm chỉnh các tiêu chuẩn bảo đảm chất lượng an toàn vệ sinh thực phẩm đối với thức ăn đường phố theo quy định của Bộ Y tế - bởi một lẽ đơn giản: những “người tiêu dùng thông thái” sẽ chỉ lựa chọn những đồ ăn thức uống an toàn cho sức khoẻ của mình mà thôi…