Kỷ niệm 100 năm ngày sinh của Ngô Gia Tự là dịp ôn lại cuộc đời và sự nghiệp cách mạng của một thanh niên yêu nước, một trong những chiến sĩ cách mạng tiền bối xuất sắc của Đảng
Ngô Gia Tự - người tham gia sáng lập Đông Dương Cộng sản Đảng
Ngô Gia Tự sinh ngày 3/12/1908 ở phủ Từ Sơn – vùng đất khoa bảng. Cụ Đồ Du – thân phụ của ông từng tham gia phong trào Đông Kinh nghĩa thục. Vào học trường Bưởi (Hà Nội), được tiếp xúc với trào lưu tư tưởng tiến bộ và nhiều nhà giáo yêu nước, Ngô Gia Tự đã sớm hoà mình vào các hoạt động của học sinh, sinh viên, hăng hái tham gia phong trào đấu tranh đòi thực dân Pháp thả nhà yêu nước Phan Bội Châu; đấu tranh đòi truy điệu cụ Phan Chu Trinh, bị giám đốc trường Bưởi đuổi học vì “tội” chống lại chính phủ “bảo hộ”.
Năm 18 tuổi, ông gia nhập tổ chức Hội Việt Nam Cách mạng thanh niên, được tổ chức tín nhiệm cử sang Quảng Châu (Trung Quốc) dự lớp huấn luyện do lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc soạn thảo chương trình, nội dung. Ngay sau khi kết thúc khoá huấn luyện ông được phân công về Bắc Ninh, Bắc Giang tuyên truyền giác ngộ quần chúng, gây dựng cơ sở cách mạng.
Đến giữa năm 1928, ông được tín nhiệm bầu làm Bí thư Tỉnh bộ và Uỷ viên Kỳ bộ Hội Việt Nam Cách mạng thanh niên Bắc Kỳ. Dưới sự lãnh đạo của Ngô Gia Tự, phong trào cách mạng ở tỉnh Bắc Ninh, Bắc Giang diễn ra rộng khắp, có nhiều hình thức tập hợp quần chúng đấu tranh chống thực dân và phong kiến. Tháng 9/1928, Kỳ bộ Hội Việt Nam Cách mạng thanh niên Bắc Kỳ mở hội nghị quyết định chủ trương Cuộc vận động “vô sản hoá” đưa các hội viên vào nhà máy, hầm mỏ, đồn điền để thâm nhập cuộc sống, lao động và tự rèn luyện theo lập trường của giai cấp công nhân, đồng thời tuyên truyền giac ngộ, tổ chức vận động công nhân và nhân dân lao động đi theo con đường cách mạng, giải phóng dân tộc. Trong vai trò Uỷ viên Kỳ bộ, Ngô Gia Tự đã gấp rút cùng các đồng chí của mình dịch và biên soạn nhiều tài liệu về chủ nghĩa Mác – Lênin, mở lớp huấn luyện, bồi dưỡng trang bị lý luận và công tác “vô sản hoá” cho cán bộ, hội viên.
Tại Đại hội Kỳ bộ Hội Việt Nam Cách mạng thanh niên Bắc Kỳ, với những luận giải sắc bén, giàu sức thuyết phục được đúc kết từ thực tiễn lãnh đạo phong trào cách mạng theo chủ trương, đường lối của tổ chức Hội Việt Nam Cách mạng thanh niên, Ngô Gia Tự đã quy tụ được ý chí chung của Đại hội, tán thành chủ trương thành lập Đảng Cộng sản ở Việt Nam. Đầu tháng 5/1929, tại Đại hội toàn quốc Hội Việt Nam Cách mạng thanh niên ở Hương Cảng (Trung Quốc), Ngô Gia Tự và đoàn đại biểu Bắc Kỳ nêu ý kiến và kiên quyết bảo vệ quan điểm phải thành lập ngay Đảng Cộng sản Việt Nam để đáp ứng phong trào cách mạng đang lên cao của công nhân và nông dân.
Được tổ chức phân công, thay mặt đoàn đại biểu đi dự Đại hội ở Hương Cảng tháng 6/1929, Ngô Gia Tự đã thảo bản Tuyên ngôn giải thích rõ việc đoàn đại biểu Kỳ bộ Hội Việt Nam Cách mạng thanh niên Bắc Kỳ rút khỏi Đại hội, đồng thời kêu gọi công nhân, nông dân và các tầng lớp nhân dân lao động Việt Nam ủng hộ việc thành lập Đảng Cộng sản. Ngay sau đó ông đã cùng với Kỳ bộ Hội Việt Nam Cách mạng thanh niên Bắc Kỳ bắt tay, xúc tiến việc thành lập Đảng Cộng sản. Cuộc bãi công của công nhân và thợ học việc Hãng Avia ở Hà Nội nổ ra, Ngô Gia Tự đã trực tiếp đến sát cánh cùng Công hội Đỏ của Nhà máy, kêu gọi mọi người đoàn kết đấu tranh. Dưới sự lãnh đạo của ông, cuộc bãi công của công nhân Hãng Avia diễn ra có tổ chức chặt chẽ, có yêu sách rõ ràng, vừa mềm dẻo, vừa quyết liệt buộc giới chủ phải nhượng bộ, tăng lương và cải thiện một số sinh hoạt cho công nhân. Cuộc đấu tranh này thành công, mở màn cho phong trào đấu tranh của giai cấp công nhân toàn quốc, giúp cho Đảng ta có thêm kinh nghiệm tổ chức, lãnh đạo giai cấp công nhân.
Ngày 17/6 /1929, tổ chức Đông Dương Cộng sản Đảng được thành lập, Ngô Gia Tự được cử vào Ban Chấp hành Trung ương lâm thời. Ông về Tam Sơn, thành lập Chi bộ Cộng sản đầu tiên của tỉnh Bắc Ninh. Đến ngày 4/8/1929, Đông Dương Cộng sản Bắc Ninh - Bắc Giang thành lập. Dưới sự lãnh đạo trực tiếp của ông, tuyên ngôn, điều lệ của Đông Dương Cộng sản Đảng được tuyên truyền sâu rộng tới các tầng lớp nhân dân tỉnh Bắc Ninh, Bắc Giang.
Trọn đời vì sự nghiệp Cách mạng của dân tộc
Tháng 7/1929, một bước ngoặt lớn trong cuộc đời hoạt động cách mạng của Ngô Gia Tự diễn ra khi ông được Trung ương Đông Dương Cộng sản Đảng cử vào Nam Kỳ vận động các tổ chức Hội Việt Nam Cách mạng thanh niên Nam Kỳ chuyển thành các Chi bộ Đông Dương Cộng sản Đảng. Ông trực tiếp làm công nhân tại nhiều cơ sở công nghiệp để tranh thủ mọi điều kiện, mọi cơ hội tuyên truyền giác ngộ cho công nhân và các tầng lớp nhân dân lao động. Ngay sau khi thành lập Đông Dương Cộng sản Đảng Nam Kỳ, Ngô Gia Tự đã chỉ đạo chọn nhà máy Ba Son (Sài Gòn), đồn điền Phú Riềng (Bình Dương), xã Vĩnh Kim (Tiền Giang) làm điểm để xây dựng chi bộ Đảng Cộng sản; việc lựa chọn 3 cơ sở gồm cả thành thị và nông thôn, đồng bằng và trung du miền núi, công nhân và nông dân để đúc rút kinh nghiệm xây dựng Đảng, phát triển phong trào cách mạng đã thể hiện sự lãnh đạo toàn diện và khoa học của Đông Dương Cộng sản Đảng Nam Kỳ.
Đầu năm 1930, 5.000 công nhân đồn điền Phú Riềng bãi công. Thực dân Pháp huy động hàng trăm lính có vũ trang đến đàn áp, nhưng đứng trước biển người được giác ngộ giai cấp, siết chặt đội ngũ, đã phải nhượng bộ, chấp thuận yêu sách của công nhân. Dưới sự lãnh đạo của Đông Dương Cộng sản Đảng Nam Kỳ, phong trào cách mạng ở Nam Kỳ phát triển mạnh mẽ cả về số lượng và chất lượng. Các cuộc đấu tranh của công nhân và nông dân Nam Kỳ giai đoạn này từng bước có sự biến đổi từ mục tiêu kinh tế sang mục tiêu chính trị, lực lượng công nhân dần dần trở thành lực lượng chính trị to lớn trong sự nghiệp đấu tranh chống thực dân Pháp, giải phóng dân tộc.
Ngày 3 /2 /1930, Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời, sự kiện chính trị trọng đại đó đã tạo ra bước ngoặt lịch sử đối với sự nghiệp cách mạng của dân tộc Việt Nam. Ngày 24 /2 /1930, Ngô Gia Tự được Hội nghị thống nhất các tổ chức Cộng sản ở Nam Kỳ bầu làm Bí thư Chấp uỷ lâm thời Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam ở Nam Kỳ. Chấp hành quyết nghị của Hội nghị thành lập Đảng về việc thống nhất các tổ chức cộng sản ở Nam Bộ, ông đã ký quyết nghị chấp nhận Đông Dương Cộng sản Liên đoàn gia nhập Đảng Cộng sản Việt Nam. Ở cương vị lãnh đạo chủ chốt – Bí thư Xứ uỷ Nam Kỳ, ông thường xuyên đi xuống cơ sở mở lớp bồi dưỡng ngắn ngày cho cán bộ, đảng viên để nâng cao nhận thức chính trị, cổ vũ tinh thần quyết tâm chiến đấu, hướng dẫn cho cán bộ, đảng viên về công tác xây dựng Đảng, vận động quần chúng. Ông nói: “Đảng viên phải vì Đảng, vì cách mạng mà hy sinh, đừng vì ta để Đảng và cách mạng phải tổn hại”.
Trong giai đoạn đầu thành lập Đảng, giữa lúc phong trào đấu tranh của quần chúng ở Nam Kỳ đang cần có sự chỉ đạo sâu sắc hơn nữa, tối 31/5 /1930, Ngô Gia Tự bị địch bắt trong lúc đang viết truyền đơn tại một cơ sở cách mạng ở Phú Am trên sông Thị Nghè (Sài Gòn). Biết ông là cán bộ cấp cao của Đảng, kẻ địch hết dụ dỗ, mua chuộc lại dùng cực hình tra tấn dã man, để khuất phục, nhưng cuối cùng chúng đã phải bất lực trước ý chí sắt đá kiên trung của ông.
Trong lao tù của thực dân Pháp, phẩm chất cách mạng Ngô Gia Tự lại tiếp tục thể hiện rõ ý chí quật cường của người cộng sản. Thực dân Pháp đưa ông cùng các đồng chí Phạm Hùng, Lê Văn Lương ra phiên toà “đại hình đặc biệt”. Ngô Gia Tự và các chiến sĩ cộng sản đã biến phiên toà thành diễn đàn lên án thực dân Pháp.
Ba năm giam giữ, bốn lần xét xử, thực dân Pháp đã khép Ngô Gia Tự một bản án tử hình, ba bản án khổ sai chung thân và bí mật đưa đi đày ở nhà tù Côn Đảo.
Ở Côn Đảo - địa ngục trần gian, người “tù chính trị hạng đặc biệt nguy hiểm” chịu mọi cực hình tra tấn, đày ải dã man của kẻ thù, Ngô Gia Tự vẫn kiên cường chiến đấu, tham gia tuyệt thực chống lại chế độ nhà tù hà khắc. Ông được cử vào Ban chi uỷ chi bộ nhà tù. Thực hiện “biến nhà tù thành trường học cộng sản”, Ngô Gia Tự đã cùng với Hà Huy Giáp và một số đồng chí khác dịch nhiều cuốn sách kinh điển của Chủ nghĩa Mác – Lênin: Tuyên ngôn Đảng Cộng sản, Tư bản, Làm gì?… tổ chức viết báo, nghiên cứu những đặc điểm của giai cấp công nhân Việt Nam, rút kinh nghiệm về đường lối lãnh đạo của Đảng. Ông thường nói với các bạn tù: “Phải biến nhà tù thành trường học, không nên bỏ phí thì giờ. Bất kỳ ở đâu, chúng ta cũng có thể hoạt động cho chủ nghĩa cộng sản được”. Nhờ được trang bị lý luận đấu tranh cách mạng nên các cuộc đấu tranh của các chiến sĩ cộng sản trong tù diễn ra có tổ chức, có phương pháp, có sự thống nhất cao về tư tưởng và hành động. Trong lao tù, tấm gương dũng cảm, kiên cường, không khuất phục trước kẻ thù của đồng chí Ngô Gia Tự và các chiến sĩ cộng sản đã cảm hoá được một số người ở đảng phái khác nhận ra lý tưởng cộng sản, tự nguyện gia nhập và chiến đấu dưới ngọn cờ vẻ vang của Đảng Cộng sản Việt Nam.
Cuối năm 1934, chi bộ nhà tù Côn Đảo quyết định cử Ngô Gia Tự cùng 7 chiến sĩ cộng sản khác vượt biển về đất liền hoạt động. Nhưng không may ông và các chiến sỹ trong đoàn đã anh dũng hy sinh. Năm ấy, Ngô Gia Tự mới 26 tuổi, độ tuổi tràn đầy sức lực, đang nở rộ tài năng. Sự hy sinh cao đẹp của Ngô Gia Tự cùng các chiến sĩ cộng sản và của nhiều thế hệ người dân Việt Nam yêu nước đã góp phần làm cho “cây cách mạng khai hoa, kết quả”, Tổ Quốc đã thống nhất, non sông thu về một mối, cả nước đi lên chủ nghĩa xã hội.
Đánh giá về công lao sự nghiệp cách mạng cao cả của Ngô Gia Tự và nhiều cán bộ khác đã anh dũng hy sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh viết: “Trong Đảng ta, các đồng chí Trần Phú, Ngô Gia Tự, Lê Hồng Phong, Nguyễn Văn Cừ, Hoàng Văn Thụ, Nguyễn Thị Minh Khai và nhiều đồng chí khác đã vì dân, vì Đảng mà oanh liệt hy sinh, đã nêu gương chói lọi của đạo đức cách mạng chí công vô tư cho tất cả chúng ta học tập”./.
VOVNEWS