Trào ngược dạ dày - thực quản (TNDD-TQ) là bệnh khá phổ thông chiếm 30% dân số ở các nước phương Tây. Nhưng ở Việt Nam, bệnh này mới chỉ được lưu ý một vài năm gần đây. Lý do là vì các triệu chứng và biểu thị bệnh dễ bị lầm lẫn sang các bệnh khác như: viêm loét dạ dày – tá tràng, viêm thanh quản, viêm mũi xoang…
Hiện tượng acid trào ngược
1. Bệnh trao nguoc da day thuc quan (GERD - Gastroesophageal Reflux Disease) là gì?
Trào ngược dạ dày - thực quản, còn gọi là viêm thực quản trào ngược, là hiện tượng các chất dịch trong dạ dày như HCl, pepsin, dịch mật... trào ngược từng lúc hay thẳng tính lên thực quản. Các chất dịch này kích thích niêm mạc thực quản, gây ra các triệu chứng và biến chứng của bệnh.
2. căn nguyên của bệnh trào ngược bao tử - thực quản:
căn do là do sự mất thăng bằng giữa nhân tố tấn công và nguyên tố bảo vệ thực quản.
nhân tố bảo vệ thực quản gồm:
- Cơ thắt thực quản dưới (có vai trò đóng mở tâm vị). Ở một số bệnh nhân, đặc biệt là bệnh nhân nhi có tình trạng trào ngược do cơ thắt thực quản dưới bẩm sinh bị yếu.
- Chất nhầy trên niêm mạc thực quản (bảo vệ niêm mạc không bị trợt, loét khi bị dịch vị tiến công).
yếu tố tấn công gồm:
- Sự bài tiết quá mức HCl và các enzym tiêu hóa khác.
- Sự bê trễ trong quá trình làm rỗng bao tử (thức ăn ứ lại lâu trong dạ dày).
Hai nhân tố tiến công này làm tăng áp lực lên cơ thắt thực quản dưới, khiến cơ này đóng mở không hợp lý. Các yếu tố này đều lên đường từ thói quen sinh hoạt và làm việc không hợp lý lâu ngày của người bệnh.
Ở người khỏe mạnh, cơ thắt thực quản dưới chỉ giãn cho thức ăn đi vào dạ dày khi có phản xạ nuốt và giãn tạm bợ (thoáng qua) trung bình 3-4 lần/giờ. Còn ở bệnh nhân trào ngược, tần số của sự giãn tạm cơ vòng thực quản dưới lên đến trên 8 lần/giờ.
3. Triệu chứng trào ngược bao tử - thực quản
3.1. Ợ hơi
- Ợ hơi: Hơi được sinh ra trong quá trình chuyển hóa thức ăn. bình thường hơi sẽ được tống ra ngoài theo đường lỗ đít. Tuy nhiên khi cơ thắt thực quản dưới bị rối loạn chức năng co giãn, cụ thể là cơ thắt thực quản dưới bị giãn ra, hơi sẽ thoát ra ngoài qua đường miệng. Đó là triệu chứng ợ hơi.
3.2. Ợ nóng, ợ chua
- Ợ nóng: Khi dịch dạ dày trào ngược lên thực quản, acid hoặc dịch mật trong dịch dạ dày tiếp xúc với niêm mạc gây cảm giác nóng, nóng rát. Đây chính là hiện tượng ợ nóng. Cảm giác nóng rát lan từ thượng vị lên dọc sau xương ức, có khi lan đến vùng hạ họng hoặc lên tận mang tai, kèm theo vị chua trong miệng.
- Ợ chua: Thường nhiều vào buổi sáng lúc bụng rỗng, đặc biệt khi đánh răng, nhiều bệnh nhân bị nôn ra nước vàng. Trương lực co bóp của bao tử tăng lên cao nhất khi bụng rỗng, đẩy dịch dạ dày lên cao hết chiều dài thực quản, đến cuống miệng gây cảm giác ợ chua. Việc đánh răng cũng làm tăng kích thích, cho nên dễ gây nôn ở bệnh nhân trào ngược. Nước vàng, chua bệnh nhân nôn ra chính là acid trong dịch vị.
- Các triệu chứng ợ tăng lên ra sau khi ăn no, đầy bụng khó tiêu, uống rượu, nước chua hoặc khi cúi gập người về phía trước, khi nằm nghỉ. Theo TS. Walter J. Coyle, chuyên gia về bao tử - ruột tại Đại học Torrey Pines Clinic (California, Mỹ): "Khi đứng thẳng, trọng lực giúp giữ thức ăn nằm yên trong dạ dày. Khi trọng lực giảm, hiện tượng trào ngược dễ xảy ra hơn". Đó là lý do tại sao những người bị trào ngược dạ dày - thực quản mạn tính thường phải kê cao đầu khi ngủ và không nên ăn nhiều vào buổi tối trước khi đi ngủ.
Khi những triệu chứng trước tiên này không được phát hiện và chữa trị kịp thời thì bệnh sẽ chuyển sang giai đoạn nặng hơn, trình diễn.# như sau:
3.3. Buồn nôn, nôn
- Khi trào ngược bao tử - thực quản không được điều trị đúng cách, bệnh sẽ tiến triển nặng hơn, các chất trào ngược lên thực quản không chỉ là hơi, dịch tiêu hóa mà cả thức ăn - gây hiện tượng buồn nôn, nôn.
- Ngay cả khi bệnh chưa tiến triển nặng hơn, người bệnh cũng đã dễ nôn hơn người thường nhật khi cùng chịu một tác động gây nôn giống nhau (say tàu xe, ốm nghén, thuốc điều trị ung thư ...).
- Nếu tình trạng này diễn ra ngay sau khi ăn, khả năng bị trào ngược do acid bao tử là khá lớn.
3.4. Đau, tức ngực
- Bệnh nhân trào ngược bao tử - thực quản thường có biểu đạt đau, tức ngực, cụ thể là: cảm giác đè ép, thắt ở ngực, xuyên ra lưng, cánh tay. Tuy nhiên hiện tượng này bản chất là do đau đoạn thực quản chạy qua ngực. Khi acid trong dịch bao tử trào ngược lên thực quản, acid kích thích vào đầu mút các sợi tâm thần trên bề mặt niêm mạc thực quản, gây cảm giác đau.
3.5. Nhiều nước miếng
- Lượng nước miếng tiết ra trong miệng nhiều hơn cũng là một triệu chứng đáng chú ý của chứng trào ngược acid bao tử. thực chất, đây là một dạng khác của chứng ợ nóng. Khi gặp phải triệu chứng này, người bệnh sẽ có thể thần kinh và phản xạ hao hao như khi bị nôn.
Acid bao tử trào lên thực quản sẽ làm viêm họng, khàn giọng.
3.6. Khàn giọng, đau họng, ho, hen
- Acid bao tử trào lên thực quản sẽ làm viêm tấy dây thanh quản, gây khàn giọng.
- Khác với khi bị cảm lạnh, đau họng hoặc ho do acid dạ dày trào ngược có thể trở thành mạn tính, lâu ngày có thể chuyển biến thành bệnh hen.
- Nên cẩn trọng khi bị khàn giọng hoặc đau họng, nhất là khi hiện tượng xuất hiện sau khi ăn hoặc không đi kèm với các triệu chứng khác như nhảy mũi, sổ mũi. Đây rất có thể là thể hiện của chứng trào ngược bao tử thực quản.
3.7. Khó nuốt
- Hiện tượng trào ngược dạ dày thực quản lặp lại nhiều lần, theo thời kì, sẽ gây ra tổn hại cố định cho thực quản. Niêm mạc thực quản bị phù nề do tiếp xúc acid, gây hiện tượng khó nuốt (cảm giác vướng, nghẹn sau nuốt thức ăn độ 15 giây).
- Niêm mạc thực quản sau khi phù nề, khi lành để lại sẹo gây chít hẹp thực quản (một trong các biến chứng của bệnh) sẽ làm tăng cảm giác khó nuốt.
3.8. Đắng miệng
- Cảm giác đắng miệng ở bệnh nhân trào ngược bao tử - thực quản là do dịch mật gây ra.
- Dịch mật được dự trữ trong túi mật và đổ vào tá tràng để tiêu hóa các chất béo. Ở một số bệnh nhân, vì một duyên cớ nào đó (rối loạn thần kinh thực vật, thần kinh bao tử, sự cố co cơ môn vị ...), sự đóng mở của lỗ môn vị (nối giữa dạ dày và tá tràng) hoạt động không thông thường, khiến một phần dịch mật bị trào ngược vào dạ dày.
- Khi dịch dạ dày trào ngược lên thực quản có thể mang theo một lượng nhỏ dịch mật, khiến bệnh nhân có cảm giác đắng miệng.
4. Cách giải quyết bệnh trào ngược bao tử - thực quản
- Với những trường hợp trào ngược do cơ thắt thực quản dưới (CTTQD) bị yếu, người bệnh cần tăng cường vận động để tăng chức năng co bóp của cơ thắt thực quản dưới . Trường hợp nặng hơn nữa nên gặp bác sĩ để thăm khám, tham vấn phẫu thuật nếu cấp thiết.
-
Giảm tiết acid bao tử: HCl được tiết ra quá mức phối hợp với cơ thắt thực quản dưới yếu khiến hiện tượng trào ngược dễ xảy ra. Theo Tây y, bệnh nhân bị trào ngược bao tử - thực quản được điều trị bằng nhóm thuốc làm giảm tiết acid dạ dày. Tuy nhiên hạn chế của nhóm thuốc này là acid không được tiết ra thì không có gì để tiêu hóa thức ăn khiến bệnh nhân càng đầy bụng, khó tiêu… Dùng dài ngày lại dẫn đến tăng áp lực cho cơ thắt thực quản dưới khiến bệnh tật lặp lại quẩn quanh. Mặt khác, độ acid giảm là môi trường cho một số vi khuẩn và nấm thuận lợi phát triển, tạo và/hoặc làm tăng nguy cơ ung thư dạ dày. Tuy nhiên, người bệnh có thể tuyển lựa sử dụng các sản phẩm Đông Y như Tuệ Đức Hoàn Nguyên Vị tương trợ giảm trào ngược, kiện tỳ vị nên vẫn giúp ăn ngon miệng.
-
Tăng tốc độ tiêu hóa để làm rỗng bao tử: Nhóm thuốc này giúp xúc tiến quá trình làm rỗng bao tử, vận chuyển thức ăn xuống ruột.
5. Vì sao bệnh trào ngược dạ dày - thực quản lại khó giải quyết và dễ tái phát
- tuổi đầu của bệnh thường bị coi nhẹ và bỏ qua: Nếu được phát hiện và giải quyết ngay từ giai đoạn đầu, khả năng phục hồi của niêm mạc thực quản lớn, người bệnh chỉ dùng trong thời kì ngắn ngày và khả năng tái phát cũng thấp. Những triệu chứng ở tuổi đầu của trào ngược dạ dày là ợ hơi, ợ chua cũng gặp cả ở người thường nhật, đặc biệt sau khi ăn no hay khi nằm. nên, chúng thường bị coi nhẹ và bỏ qua. Đa phần người bệnh chỉ phát hiện khi bệnh đã nặng, bởi vậy bệnh vừa khó giải quyết vừa dễ tái phát hơn.
- Bệnh dễ bị nhầm với các bệnh khác: Khi bệnh tiến triển nặng hơn, người bệnh sẽ có cảm giác nóng rát ở thực quản, tức ngực, khó nuốt…. nên chi nhiều bệnh nhân hiểu nhầm rằng mình mắc các bệnh đường hô hấp: viêm họng, viêm thanh quản… và tự tiện dùng thuốc. Việc tự chẩn đoán không đúng cách hoặc chủ quan không thăm khám khiến các triệu chứng trào ngược không những không giảm mà còn dễ bị tái phát khi có các tác nhân kích thích.
Nhiều bệnh nhân hiểu nhầm rằng mình mắc các bệnh đường hô hấp
- nếp sinh hoạt, làm việc không điều độ làm tăng khả năng tái phát trào ngược cao: Người bệnh thường vận động hoặc nằm ngay sau khi ăn, ăn uống không đúng bữa hoặc hay bỏ bữa, ăn quá no hoặc ăn những đồ ăn chua nhiều chất kích thích: chua, cay… thêm vào đó là sự găng thần kinh và lo lắng thẳng tắp khiến tăng nguy cơ tái phát bệnh trào ngược dạ dày thực quản.
- Ngăn chặn tiết axit chỉ là giải pháp tạm thời, theo thời kì nó còn có thể làm trầm trọng thêm vấn đề tiêu hóa. Việc cần làm là tìm và giải quyết từ nguyên cớ của bệnh.
6. ngừa trào ngược bao tử - thực quản
- Nâng cao kiến thức về bệnh trào ngược dạ dày thực quản. Nếu người bệnh có tình trạng ợ hơi nhiều lần trong một ngày; hay ợ chua, ợ nóng trên 3 lần/tuần và kéo dài trên 2 tuần, cần nghĩ ngay đến bệnh trào ngược bao tử thực quản. Một trong những yếu tố giúp phân biệt bệnh trào ngược với các bệnh lý về tim mạch hay hô hấp khác là trước khi có các trình bày tức ngực, đau họng, ho hen… người bệnh có một thời kì dài có các triệu chứng ợ hơi, ợ chua hay ợ nóng.
- kiến lập chế độ ăn uống, sinh hoạt lành mạnh, hợp lí: Chế độ làm việc, sinh hoạt và ăn uống khoa học, hạn chế căng thẳng thần kinh và tập thể dục giúp phòng tránh và hạn chế bệnh trào ngược bao tử thực quản tái phát. Đặc biệt, người bệnh cần tránh các thực phẩm ảnh hưởng đến sức ép cơ thắt thực quản dưới hoặc kích thích thực quản như: đồ ăn nhiều chất béo, đồ chiên rán, bia rượu, cà phê, đồ uống có ga, trái cây có tính chua. Không ăn quá no, không nằm và vận động mạnh ngay sau khi ăn.
Lá khôi tía là một loại thảo dược có tác dụng rất tốt cho người bị đau dạ dày đã được khoa học đương đại chứng minh
- Giải quyết duyên do bệnh theo phương pháp Đông y: Khác với Tây y, Đông y quan niệm điều trị bệnh trào ngược dạ dày - thực quản phải tác động từ duyên cớ của bệnh, cụ thể là cân bằng lượng acid tiết ra và bảo đảm thức ăn trong dạ dày phải được tiêu hóa tốt, không bị ứ trệ. bài thuốc Đông y phối hợp 6 vị:
Khôi tía, Cam thảo, Loét mồm, Tam thất nam, Cỏ lào, Khương hoàng là giải pháp tối ưu cho việc giải quyết bệnh từ duyên do.