• Options
• Đăng nhập
• Đăng ký
• Desktop Style
• Accelerated Mobile Pages Theme

Vận dụng kĩ thuật tư vấn tâm lý trong can thiệp bạo lực học đường | Diễn Đàn Tuổi Trẻ Việt Nam Uhm.VN

• Index

  • Diễn Đàn Tuổi Trẻ Việt Nam Uhm.VN
  • Hỏi đáp - Chia sẻ kiến thức, Kinh nghiệm cuộc sống
  • Văn hóa & Xã hội
  • Tâm lý học
  • Vận dụng kĩ thuật tư vấn tâm lý trong can thiệp bạo lực học đường
• Vận dụng kĩ thuật tư vấn tâm lý trong can thiệp bạo lực học đường

• Vận dụng kĩ thuật tư vấn tâm lý trong can thiệp bạo lực học đường

  rubiru > 04-03-2015, 12:44 AM

  [size=medium]
  
  Trong 10 năm gần đây, số lượng học sinh từ 14 đến 18 tuổi vi phạm kỷ luật trường học và vi phạm pháp luật ngày càng gia tăng, mức độ nghiêm trọng của những hành vi vi phạm cũng ngày càng trở nên nghiêm trọng, điều này ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường học đường, đặc biệt là sự xuất hiện của những hành vi bạo lực đã ảnh hưởng đến vấn đề an toàn trường học. Tư vấn tâm lý có thể giúp cho những người trong cuộc điều chỉnh cảm xúc và hành vi của mình, đồng thời cải thiện mối quan hệ với mọi người xung quanh.
  
  1. ĐẶT VẤN ĐỀ
  
  Khách thể của nghiên cứu này là học sinh lớp 10 và lớp 11 của một trường THPT thuộc thành phố Thái Nguyên, có những hành vi bạo lực như đánh nhau, gây gổ với bạn bè và bị nhà trường kỷ luật.
  
  Phương pháp chính được sử dụng trong nghiên cứu này là thực nghiệm tư vấn tâm lý có đối chiếu, thời gian thực nghiệm là 1 học kì. Chọn mẫu được tiến hành từ tháng 9/2012 đến tháng 5/2013, sau 2 học kỳ chúng tôi đã chọn được 35 học sinh có hành vi bạo lực học đường và chia thành 3 nhóm, trong đó có 2 nhóm tiến thành thực nghiệm tư vấn tâm lý và một nhóm dùng để đối chiếu. Hai nhóm thực nghiệm tư vấn tâm lý gồm 24 học sinh và nhóm đối chiếu gồm có 11 học sinh. Trong học kỳ tiếp theo, từ tháng 8/2013 đến tháng 12/2013, hai nhóm thực nghiệm đồng thời nhận được những hỗ trợ tâm lý của cán bộ chuyên môn. Nhà chuyên môn căn cứ vào tình hình thực tế để quyết định lựa chọn hình thức tư vấn cá nhân hay tư vấn nhóm. Với nhóm đối chiếu, trong suốt học kỳ tiếp theo, cán bộ chuyên môn không tiến hành bất kỳ hoạt động tư vấn tâm lý nào.
  
  Nghiên cứu cũng sử dụng phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi để tìm hiểu nhận thức của học sinh về hành vi bạo lực học đường cùng những yếu tố ảnh hưởng đến hành vi này. Và sử dụng trắc nghiệm nhân cách Cattell 16 PF (16-Personality Factor) để tìm hiểu đặc điểm tích cách của học sinh. Đồng thời vận dụng các kĩ thuật trong tư vấn tâm lí cá nhân và tư vấn tâm lí nhóm để can thiệp tâm lý cho học sinh. Và sử dụng những tư liệu đánh giá hiệu quả quá trình can thiệp của các bên liên quan như bảng ghi chép sự thay đổi cảm xúc, hành vi của học sinh hàng tuần do giáo viên cung cấp. Tiêu chí đánh giá hiệu quả can thiệp là những thay đổi tích cực về cảm xúc và hành vi của học sinh cùng với mức độ cải thiện quan hệ giữa học sinh với giáo viên, phụ huynh và bạn bè.
  
  Hành vi bạo lực của học sinh được phân thành hai loại là bạo lực hữu hình (bạo lực nhìn thấy được) và bạo lực vô hình (bạo lực không nhìn thấy được). Bạo lực hữu hình chỉ những hành vi đánh đập, những hành vi ác ý, những hành vi hữu ý làm cho người bị hại có tâm trạng lo lắng, sợ hãi, đau khổ về tinh thần và những hành vi mang lại tổn thương về thể xác cho người bị hại; Bạo lực vô hình là những hành vi “khủng bố” tinh thần người khác mà người bị hại không dễ dàng nhận ra được, thậm chí ngay cả thủ phạm nhiều khi cũng không ý thức được hình vi bạo lực của mình, nạn nhân tuy không đau đớn về mặt thể xác, nhưng tinh thần bị tổn thương nghiêm trọng. Nghiên cứu này chỉ chủ yếu tập trung vào nhóm những hành vi bạo lực hữu hình.
  
  2. PHÂN TÍCH NHỮNG YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN HÀNH VI BẠO LỰC CỦA HỌC SINH
  
  Có rất nhiều cách tiếp cận nguyên nhân và những yếu tố ảnh hưởng đến hành vi bạo lực của học sinh. Nghiên cứu này dựa vào những kết quả phỏng vấn học sinh, giáo viên và kết quả điều tra bằng phiếu hỏi, để đưa một vài yếu tố ảnh hưởng đến hành vi bạo lực của học sinh như sau:
  
  Tự vệ quá mức: Có không ít học sinh luôn mang trong mình cảm giác không an toàn khi tới trường, đặc biệt là những học sinh có điều kiện gia đình khó khăn, học sinh chuyển đến từ nơi khác, học sinh có đặc điểm cá nhân và hoàn cảnh gia đình khác với đa số bạn bè. Em N.V.C học sinh lớp 11 cho biết: “…em cảm thấy nhà trường kì thị những học sinh học dốt như chúng em, rõ ràng là mọi người bắt nạt chúng em, các thầy cô thì nói chúng em chỗ này không tốt chỗ kia không tốt, chúng em không được tôn trọng”. Do các em cảm thấy mình không được tôn trọng, bị mọi người tảy chay, nên những học sinh này khi bị kích động hoặc xuất hiện mâu thuẫn rất dễ nảy sinh những hành vi bạo lực.
  
  Quan điểm tình bạn quá khích: Em H.M.Q học sinh lớp 10 cho biết: “Chúng em là anh em, ra tay vì anh em là hành vi trượng nghĩa”. Do các em có những quan điểm như vậy về tình bạn, nên có nhiều học sinh không biết nói lời từ chối mà tham gia vào những hành vi bạo lực và có những hành vi sai lệch để thể hiện tình bạn của bản thân mình.
  
  Những ảnh hưởng của môi trường gia đình: Có nhiều học sinh thích sử dụng hành vi bạo lực do được “tập nhiễm” từ những hành vi bạo lực trong gia đình. Em T.T.A học sinh lớp 11 nói: “Bố em cứ một hai ngày là lại đánh em, không chỉ đánh mà bố em còn mắng chửi em rất thậm tệ, có khi bố em còn đánh cả mẹ em”.
  
  Ảnh hưởng từ nhóm bạn: Hành vi bạo lực của học sinh đa phần đều có liên quan đến một nhóm học sinh, từ đó hình thành “văn hóa đánh hội đồng” với quy mô tương đối lớn. Khi “văn hóa đánh hội đồng” này hình thành trong một lớp hay một khối lớp thì nhóm học sinh này rất có thể sẽ liên tiếp gây ra những hành vi bạo lực khác trong nhà trường. Em N.V.K học sinh lớp 10 cho biết: “Khi chuẩn bị vào trường em đã được giới thiệu về một số băng nhóm thường xuyên gây hấn với mọi người, nếu bị những bạn này để ý thì thật là đen đủi”.
  
  Nhận thức cảm tính giữ vai trò chủ yếu khi học sinh giải quyết vấn đề: Có 48% học sinh được hỏi cho biết khi cần giải quyết hay quyết định một việc nào đó thì các em thường dựa vào “trực giác” hoặc “sự mách bảo của cảm xúc”. Khi có những việc cần nhiều thời gian để giải quyết, các em thường không kiên nhẫn chờ đợi, không nhẫn nại chịu đựng khó khăn mà thường thích sử dụng những cách thức trực tiếp, “đơn giản” để giải quyết vấn đề của mình. Khi đó, “bạo lực là một trong những phương thức giải quyết vấn đề nhanh nhất”.
  
  Quan điểm trả đũa: Em L.H.A học sinh lớp 11 cho biết: “Nhà trường quản lí và can thiệp quá nhiều đến chúng em, thầy cô giáo chủ nhiệm thì theo sát chúng em từ sáng đến tối, mẹ em cũng mắng em cả ngày, thật đau đầu. Dù chúng em có làm gì thì mọi người đều cảm thấy không vừa lòng và ngứa mắt, đánh nhau có thể làm cho chúng em giải tỏa được bức xúc”. Qua tâm sự của em học sinh này, chúng ta thấy được “quan điểm trả đũa” của học sinh cũng góp phần hình thành nên hành vi bạo lực của các em.
  
  Những tác động của tính cách đến hành vi bạo lực của học sinh: Nghiên cứu này sử dụng trắc nghiệm nhân cách Cattell 16 PF (16-Personality Factor) để tìm hiểu đặc điểm tích cách của học sinh trong nhóm thực nghiệm. Kết quả cho thấy có tới 70% học sinh có “cá tính mạnh” với những biểu hiện như không dễ dàng thỏa hiệp; thích điều khiển người khác theo ý mình; khi làm một việc gì đó rất ít khi suy nghĩ đến hậu quả; đồng thời, những em học sinh này có tính kỉ luật và tính ổn định cảm xúc không cao; có một số em rất ngây thơ và dễ manh động, làm việc thiếu suy nghĩ chín chắn và có tính dựa dẫm cao. Qua đây nhận thấy, đặc điểm tính cách của nhóm học sinh này thiếu đi khả năng kiểm soát cảm xúc và hành vi, từ đó tính cách của học sinh có ảnh hưởng đến hành vi bạo lực của các em.
  
  3. VẬN DỤNG KĨ THUẬT TƯ VẤN TÂM LÝ TRONG CAN THIỆP HÀNH VI BẠO LỰC CỦA HỌC SINH
  
  3.1. Mục tiêu của can thiệp tâm lý đối với hành vi bạo lực học đường của học sinh
  
  Sau khi nghiên cứu nhóm khách thể thực nghiệm, chúng tôi phát hiện ra những em học sinh này thường tồn tại những đặc điểm về sinh lí và tâm lí như sau: (1) Những học sinh này thường có sức khỏe khá tốt, đa số những học sinh tham gia trong nghiên cứu này đều rất khỏe mạnh; (2) Những học sinh này thường thích thể hiện bản thân, dễ bị kích động và khả năng kiềm chế kém; (3) Những học sinh này thường có nhiều mâu thuẫn trong đời sống tình cảm gia đình, bạn bè, thầy cô và coi việc trả đũa bằng bạo lực là cách giải quyết hữu hiệu nhất với mọi mâu thuẫn; (4) Những em học sinh này rất đề cao “tinh thần trượng nghĩa”, các em muốn thông qua hành vi bạo lực để giúp đỡ và thể hiện tình cảm với bạn bè; (5) Thành tích học tập và hạnh kiểm của những học sinh này thường xếp loại trung bình – khá; (6) Nhiều học sinh trong nhóm này có hoàn cảnh gia đình đặc biệt như cha mẹ ly hôn, ly thân, sống cùng ông bà, người thân; (7) Nhóm học sinh này không có mục tiêu hay ước mơ rõ ràng cho bản thân.
  
  Trong nghiên cứu này, chúng tôi xác định mục tiêu của can thiệp tâm lí thông qua vận dụng các kĩ thuật tư vấn tâm lí nhằm: Nâng cao nhận thức của học sinh về nguyên nhân, hậu quả và cách giải quyết tích cực đối với hành vi bạo lực mà các em đã gây ra; giúp các em học được cách cảm nhận cảm xúc và suy nghĩ của người khác; cảm nhận được sự quan tâm của thầy cô, cha mẹ, bạn bè; giúp các em hình thành thái độ tôn trọng và tin cậy người khác, coi trọng sự đoàn kết trong tập thể; giúp các em học được cách kiểm soát cảm xúc và hành vi của mình; đồng thời giúp các em hiểu rõ hơn về điểm tính cách của mình, những ưu điểm và hạn chế thuộc về tính cách của bản thân, hình thành những quan niệm giá trị sống tích cực, sống có ước mơ, hoài bão và lý tưởng.
  
  3.2. Vận dụng kĩ thuật tư vấn tâm lý cho cá nhân (minh họa thông qua trường hợp học sinh K)
  
  Vài nét về tiểu sử: K đến từ thành phố Thái Nguyên, hiện đang học lớp 11, em ở với ông bà nội vì bố mẹ đi làm ăn xa, khi giao tiếp với mọi người xung quanh em thể hiện là người hướng ngoại, hay giúp đỡ người khác, thi thoảng có chủ động tham gia hoạt động của trường lớp, thầy cô và bạn bè cùng lớp khá quý mến em. Trong năm học lớp 10, em có đánh một bạn cùng khối tên là H. H là học sinh đến từ một huyện xa thành phố, có tính cách hướng nội và tương đối nhút nhát, không dám đánh lại K và tỏ ra sợ hãi.
  
  Động cơ đánh bạn của K: K cho biết: “…em nhìn nó ngứa mắt, nó keo kiệt, không hòa đồng với mọi người, ai cũng ghét nó. Ở chỗ em đánh nhau là chuyện bình thường mà, các thầy cô giáo cũng chán khi phải giải quyết những việc này”.
  
  Đặc điểm tính cách của K: Kết quả của trắc nghiệm nhân cách Cattell 16 PF dành cho K cho thấy chỉ số hưng phấn tương đối cao (8.77); tính ổn định khá thấp (4.30), kết quả này cho thấy K rất dễ bị kích động, khả năng tự kiềm chế kém; tính mạnh bạo (6.63) cho thấy nội tâm K là người khá hiếu thắng và cố chấp, thích điều khiển người khác; tính hồi hộp tương đối cao (9.11) một lần nữa cho thấy K là người rất dễ bị kích động.
  
  Mục tiêu tư vấn tâm lí: Dựa vào những đặc điểm của K, cán bộ tâm lý đưa ra kế hoạch tư vấn là mỗi tuần một lần, mỗi lần 1 giờ đồng hồ, với mục tiêu giúp K biết tôn trọng và chấp nhận những tính cách khác nhau của bạn bè và nội quy quy định của nhà trường; giúp em học được cách tự kiềm chế cảm xúc của bản thân, và cảm nhận được cảm xúc, suy nghĩ của người khác.
  
  Quá trình tư vấn tâm lý: Để thể hiện sự đồng cảm và thiết lập mối quan hệ tin cậy với K. Ban đầu, cán bộ tâm lí tiến hành trò chuyện và khơi gợi K kể lại những việc làm mà K nhận được nhiều sự khen thưởng của mọi người, qua đây chúng tôi nhận thấy K là một học sinh thích giúp đỡ người khác, tốt bụng, có tình cảm tốt với ông bà. Cán bộ tâm lí thể hiện sự đồng tình, khẳng định và ngưỡng mộ đối với những việc làm tích cực của K.
  
  Sau khi nhận được sự tin tưởng của K, cán bộ tâm lí sử dụng kĩ thuật “chiếc ghế trống” để giúp K cảm nhận được cảm xúc của H khi bị K đánh. Khi mới bắt đầu, K cảm thấy tương đối thờ ơ, lãnh đạm, em cho rằng: “…cảm nhận của H khi bị đánh là chuyện này sẽ nhanh chóng qua đi thôi, lúc này rất đau, nhưng sau đó sẽ không đau nữa, mình đáng bị như vậy”. Cán bộ tâm lí chú ý tới điểm này và đã tự mình đóng vai H để thể hiện những cảm giác phẫn nộ, tủi thân, sợ hãi và đau khổ của H. Sau khi K bước đầu cảm nhận được những cảm xúc thật của H, em bắt đầu xuất hiện cảm giác ân hận. Biết được điều này, cán bộ tâm lí cho K nhập vai vào H để tiếp tục nói ra những suy nghĩ nội tâm của người bị đánh. K nói rằng nếu là H lúc đó “em sẽ nhớ tới bố mẹ, muốn về nhà, muốn được bố mẹ bảo vệ”. Khi K cảm nhận được nỗi sợ của H khi K đánh H, em đã tự hỏi “sao em lại có thể là một người đáng sợ như vậy, thực tình em rất muốn chơi với H thật vui vẻ”.
  
  Sau đó, cán bộ tâm lí và K cùng trò chuyện về sự khác nhau giữa các vùng miền ảnh hưởng đến tính cách của mỗi người, cùng với đó là môi trường gia đình, môi trường giáo dục từ nhỏ cũng ảnh hưởng đến tính cách của mỗi người, làm cho tính cách của mỗi người là khác nhau. Chính sự khác nhau về tính cách của mỗi người đã tạo nên những mâu thuẫn trong giao tiếp và sinh hoạt hàng ngày. Sau khi K nhận thức được điều này, cán bộ tâm lí dùng kĩ thuật can thiệp nhận thức – hành vi để đối thoại với K. Đối thoại giữa cán bộ tâm lí và K được tái hiện dưới bảng sau:
  
  Bảng 1. Đối thoại giữa cán bộ tâm lý và K
  
  
  Tới đây, cán bộ tâm lí tiếp tục phân tích một cách ôn hòa, giúp K nói ra những suy nghĩ của mình một cách chân thành, từ đó giúp K biết chấp nhận những người bạn có suy nghĩ, quan điểm và hành vi không giống mình và K cần phải hình thành kĩ năng kiểm soát cảm xúc và hành vi mỗi khi em tức giận. Cán bộ tâm lý nói: “Trong cuộc sống, chúng ta không thể loại bỏ vĩnh viễn cảm xúc tức giận, nhưng chúng ta có thể xử lý nó theo hướng tích cực thay vì thể hiện nó. Theo em giữa việc thể hiện sự tức giận của mình ra và việc xử lý sự tức giận theo hướng tích cực, em sẽ được và mất những gì?”. Cán bộ tâm lý và K cùng lập một bảng sau:
  
  Bảng 2. So sánh được mất khi thể hiện và xử lý tức giận
  
  
  Sau đó, cán bộ tâm lý cùng K luyện tập một số kỹ thuật xử lý tức giận theo hướng tích cực như mỗi khi tức giận chúng ta sẽ hít sâu và thở ra; đếm nhẩm từ 1 đến 10; nắm chặt bàn tay rồi thả lỏng; uống một cốc nước mát; rời khỏi địa điểm đang tức giận; đi tắm hoặc rửa mặt bằng nước mát; tưởng tượng xuất hiện đèn đỏ giao thông trước mắt bạn; tìm đến một công việc để làm như gặp bạn bè, tập thể thao; nghĩ rằng đối phương làm vậy vì ảnh hưởng từ tính cách của họ hoặc họ chưa hiểu mình nên mới làm vậy;…
  
  Hiệu quả can thiệp: Căn cứ vào kết quả theo dõi những thay đổi cảm xúc và hành vi của K hàng tuần do giáo viên chủ nhiệm ghi lại trong suốt quá trình can thiệp, cùng với kết quả phỏng vấn thầy cô giáo bộ môn, bạn bè và phụ huynh của K, hiệu quả can thiệp được chúng tôi tổng hợp ở bảng dưới đây:
  
  Bảng 3. Hiệu quả tư vấn tâm lý cá nhân (trường hợp học sinh K)
  
  
  3.3. Vận dụng kĩ thuật tư vấn tâm lý nhóm
  
  Phân tích tình hình của nhóm: Trong hai nhóm thực nghiệm của nghiên cứu này, nhiều học sinh có những hành vi bạo lực khác nhau, có những người là học sinh cùng một lớp và tham gia trong cùng một sự việc. Nguyên nhân của những hành vi đánh bạn hay đánh người khác là rất đa dạng, có những em đánh nhau với những bạn lớp khác vì “thể diện của lớp mình”; có những em đánh nhau chỉ đơn thuần do bắt nạt những bạn thấp bé hơn mình; có những em đánh nhau vì muốn “giúp đỡ anh em”; có những em lại cho rằng “mình không đánh nó, nó sẽ không coi mình ra gì”. Và có những thành viên trong hai nhóm trước khi tham gia nghiên cứu này đã quen thân với nhau từ trước. Các em trước khi tham gia vào nghiên cứu này đều mang một tâm lí ban đầu là “tới để giáo dục”, bởi vậy ít nhiều các em cũng có những thái độ tiêu cực.
  
  Mục của tư vấn nhóm: Vận dụng sức mạnh của tập thể, tổ chức cho nhóm hoạt động từ 6 đến 8 buổi, một tuần sinh hoạt một lần, mỗi lần sinh hoạt từ 1 giờ 30 phút đến 2 giờ, qua đó xây dựng một không khí tích cực và phát triển, giúp cho những thành viên trong nhóm biết tôn trọng lẫn nhau, chấp nhận sự đa dạng trong tính cách mỗi người, đồng cảm với người khác, đồng thời chủ động dùng ngôn ngữ để diễn tả cảm xúc và nhu cầu của mình, hình thành kỹ năng kiểm soát cảm xúc và hành vi, kỹ năng xử lí tức giận theo hướng tích cực, biết cách từ chối những lời mời không phù hợp.
  
  Chúng tôi dựa vào những đặc điểm của từng nhóm, để đặt ra những mục tiêu tư vấn phù hợp. Ví dụ, ở nhóm 1 (nằm trong 2 nhóm thực nghiệm) tất cả 12 thành viên của nhóm đều là những học sinh có hoàn cảnh gia đình khá đặc biệt và cùng tham gia vào một vụ việc bạo lực. Nguyên nhân chung mà các em đánh nhau là “để tự vệ”, để “tìm lại sự công bằng”. Đối với nhóm này, mục tiêu tư vấn tâm lí là: hình thành lòng tin giữa các em với thầy cô và bạn bè trong nhà trường; tìm ra được những tấm gương có hành vi tốt; dùng lời nói chứ không phải hành vi bạo lực để giải tỏa những bức xúc cũng như thể hiện những cảm xúc của mình; hiểu được bản thân, biết chấp nhận tính cách người khác và hình thành động cơ học tập phù hợp cho bản thân. Khác với nhóm 1, ở nhóm thực nghiệm số 2 có nhiều học sinh đánh nhau vì những nguyên nhân khác nhau, trong đó nổi lên là để thể hiện “nghĩa khí anh em” và “không nỡ từ chối lời mời của bạn bè”. Với nhóm này, cán bộ tâm lí đặt ra mục tiêu tư vấn là giúp các em biết nói lời từ chối, biết thể hiện chính kiến của mình; biết được giới hạn của một tình bạn tốt.
  
  Quá trình vận dụng kĩ thuật tư vấn nhóm (minh họa thông qua 3 lần sinh hoạt của nhóm 2)
  
  Lần thứ nhất, giới thiệu và làm quen, hình thành mối quan hệ tin cậy giữa nhóm và cán bộ tâm lí. Trong nhóm có những bạn là “lãnh đạo” hay là “trung tâm” của những vụ việc bạo lực, có những em chỉ là “đánh hôi” hoặc mang tâm lí “nếu không đi thì người khác sẽ xem thường”, “không giúp đỡ nhau không phải là anh em tốt”. Với những em là trung tâm của vụ việc, cán bộ tâm lý sẽ tiến hành thêm tư vấn cá nhân. Tất cả những thành viên của nhóm số 2 đều đến từ một huyện ngoại thành, học cùng nhau trường cấp 2 và có quan hệ tốt với nhau. Cán bộ tâm lí giới thiệu mục tiêu hoạt động của nhóm, và cho các em chơi trò chơi “truyền thông tin” để khởi động, tạo ra sự cởi mở giữa các thành viên trong nhóm. Không khí giữa các thành viên trong nhóm rất vui vẻ và náo nhiệt.
  
  Tiếp theo, cán bộ tâm lí nhắc đến nguyên nhân của vụ việc bạo lực gần nhất mà các em tham gia, chỉ có một hai em cho rằng: “…các bạn ở thành phố và một số thầy cô giáo không tôn trọng những học sinh ngoại thành như chúng em, chúng em phải tìm cách đòi lại công bằng”. Còn lại, các em khác cho rằng: “…em không nỡ từ chối lời mời tham gia đánh nhau của bạn mình, vì chúng em là đồng hương”. Cán bộ tâm lí ngay lập tức thể hiện sự đồng cảm của mình với các em: “…thông qua suy nghĩ của các em, anh nhận thấy các em đang có cảm giác bị cô lập và không được tôn trọng ngay chính mái trường của mình, có lẽ một số thầy cô giáo và bạn bè đã chưa chú ý đến cảm xúc của các em. Và thực sự rất khó từ chối một lời mời hay nhờ giúp đỡ của bạn bè mình”.
  
  Lần thứ hai, cán bộ tâm lí cho ba người tạo thành một nhóm nhỏ, sử dụng phương pháp đóng kịch để tái hiện một câu chuyện thể hiện cảm xúc khó chịu, phẫn nộ của các em, các thành viên lần lượt đổi vai cho nhau và thể hiện những suy nghĩ nội tâm bằng lời nói,…từ đó tìm hiểu những suy nghĩ đằng sau cảm xúc phẫn nộ. Trong đó có một nhóm tái hiện tình huống mâu thuẫn giữa con và bố mẹ khi con cho rằng bố mẹ quá thờ ơ và thiếu sự quan tâm con cái, lần lượt 3 thành viên của nhóm đổi vai cho nhau, dưới sự dẫn dắt của cán bộ tâm lí, các em dùng ngôn ngữ để thể hiện những cảm xúc phức tạp giữa bố mẹ và con. Sau đó là chia sẻ và thảo luận, tạo cơ hội cho các thành viên trong nhóm diễn đạt lại những cảm xúc trong quá trình nhập vai, trên thực tế một nhân vật chính trong câu chuyện này cũng vừa có những mâu thuẫn với bố mình, sau khi lắng nghe những chia sẻ cảm xúc khác nhau, em nói “…em phải gọi điện cho bố em để nói lời xin lỗi bố và em rất yêu bố”. Sau đó, cán bộ tâm lí tổ chức cho nhóm bình chọn “người bạn lạnh lùng nhất”, “người bạn dễ kích động nhất”, “người biết biết kiểm soát cảm xúc và hành vi nhất”. Tiếp theo, cán bộ tâm lý dẫn dắt cho các thành viên trong nhóm phân tích những cái được và mất khi thể hiện sự phẫn nộ và khi xử lý cảm xúc phẫn nộ theo hướng tích cực (làm giống như tư vấn cá nhân rèn luyện kỹ năng kiểm soát tức giận theo hướng tích cực) giúp các em nhận ra ý nghĩa của việc xử lý cảm xúc phẫn nộ theo hướng tích cực và rèn luyện kỹ năng kiểm soát cảm xúc phẫn nộ.
  
  Lần thứ ba, cán bộ tâm lí tổ chức cho các thành viên trong nhóm thực hành rèn luyện kỹ năng từ chối trước những lời mời không phù hợp. Trước hết, cán bộ tâm lí giúp các thành viên trong nhóm tiến hành phân tích nguyên nhân, hậu quả và chỉ ra các cách giải quyết khác nhau đối với hành vi bạo lực của các em thông qua các câu hỏi định hướng như: Thông qua sự việc này em rút ra được điều gì? Em có thể đưa ra cách giải quyết khác không? Sau khi thảo luận, cán bộ tâm lý để các thành viên trong nhóm công khai nhận định lại hành vi của mình trước tập thể, dần dần nhận thức được việc giúp bạn đánh người khác là đang hại bạn và hại chính bản thân mình. Cán bộ tâm lí kết luận: “…giúp đỡ lẫn nhau có thể thắt chặt thêm tình bạn, nhưng nếu sự giúp đỡ là không phù hợp thì có thể đánh mất đi bản thân mình và làm hại chính bạn của mình. Làm thế nào để bảo vệ tình bạn và bảo vệ chính bản thân mình là việc là mọi người đều phải học trong quá trình trưởng thành của bản thân”.
  
  Cán bộ tâm lí tổ chức thực hành rèn luyện kỹ năng từ chối trước những lời mời không phù hợp của bạn bè bằng cách cho các nhóm nhỏ đóng vai vào những tình huống có thật mà các em đã từng trải qua. Cuối cùng, cán bộ tâm lý chốt lại, để từ chối được những lời mời không phù hợp, các em phải bình tĩnh và suy nghĩ sáng suốt hơn bạn bè của mình, các em nên nói với bạn mình những câu như: Tớ nghĩ chúng ta nên suy nghĩ kỹ hơn rồi đưa ra quyết định; Tớ nghĩ chúng ta nên tham khảo ý kiến của bố mẹ, thầy cô hoặc những người đáng tin trước khi quyết định làm gì đó; Chúng mình có thể đưa quyết định sau khi nói chuyện rõ ràng với các bạn ấy; Có thể các bạn ấy chưa hiểu chúng ta nên mới làm như vậy; Chúng ta không thể bắt tất cả mọi người giống mình; Chuyện này không nghiêm trọng đến mức như vậy, tớ nghĩ chúng ta nên quên nó đi và đi ăn hoặc xem phim;…
  
  Hiệu quả của can thiệp: Căn cứ vào kết quả theo dõi những thay đổi hàng tuần về cảm xúc và hành vi của các thành viên trong 2 nhóm thực nghiệm mà giáo viên chủ nhiệm ghi lại trong suốt quá trình can thiệp, cùng với kết quả phỏng vấn thầy cô giáo bộ môn, bạn bè và phụ huynh của các em, hiệu quả can thiệp nhóm được chúng tôi tổng hợp ở bảng dưới đây:
  
  Bảng 4. Hiệu quả tư vấn tâm lý nhóm
  
  
  4. KẾT LUẬN, KHUYẾN NGHỊ
  
  Hai nhóm thực nghiệm có 22 thành viên thì chỉ có một người trong số đó sau khi được tiến hành can thiệp tâm lí vẫn có hành vi đánh người khác, chiếm tỷ lệ 4.5%. Hầu hết các em sau can thiệp thì mối quan hệ với thầy cô, bạn bè, gia đình được cải thiện rõ rệt, tính công kích và dễ bị kích động cũng giảm đi rõ nét. 11 thành viên trong nhóm đối chiếu, có 6 thành viên lại xuất hiện hành vi bạo lực với những hình thức khác nhau chiếm tỷ lệ 54.5%. Như vậy, việc vận dụng kĩ thuật tư vấn tâm lý trong can thiệp bạo lực học đường có ý nghĩa tích cực trong việc điều chỉnh nhận thức, cảm xúc và hành vi của nhóm thực nghiệm.
  
  Theo đó, những học sinh trong nhóm thực nghiệm và những học sinh có liên quan đến hành vi bạo lực học đường rất cần thiết được hỗ trợ về sức khỏe tinh thần. Vấn đề chăm sóc sức khỏe tinh thần học đường hiện nay cần thiết được các nhà trường, các bậc phụ huynh và toàn xã hội đặc biệt chú trọng quan tâm. Hoàn cảnh gia đình, quan niệm sống, tích cách và tự đánh giá bản thân của học sinh là rất khác nhau, quá trình trưởng thành của các em có sự phản kháng và tự ti mạnh mẽ, bởi vậy các em rất dễ bị kích động. Hiệu quả quan trọng nhất của can thiệp tâm lí là nâng cao sự tự tin và lòng tự trọng cho các em, giúp các em cảm nhận được sự quan tâm của người khác dành cho mình, được mọi người yêu thương và đón nhận. Đây chính là hạt nhân cốt lõi và quan trọng nhất trong vấn đề chăm sóc và giáo dục sức khỏe tinh thần học đường.
  
  TÀI LIỆU THAM KHẢO
  
  [1] Trần Thị Minh Đức (2009), Giáo trình tham vấn tâm lý, NXB ĐH QGHN.
  
  [2] Hoàng Anh Phước (2012), Kỹ năng tham vấn của cán bộ tham vấn học đường, Luận án Tiến sĩ Tâm lý học, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội.
  
  [3] Lê Thị Minh Tâm (2013), Tiếp cận trị liệu nhận thức hành vi: Áp dụng trong tham vấn tâm lý và hỗ trợ sức khỏe tinh thần, Nhà xuất bản Thời đại.
  
  [4] Nguyễn Văn Tường (2012), Những khó khăn trong việc thực hiện các nguyên tắc đạo đức của người làm công tác xã hội thanh thiếu niên, Kỷ yếu Hội thảo quốc tế : Chia sẻ kinh nghiệm quốc tế về công tác xã hội và an sinh xã hội, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội,Tr 410 – 419
  
  [5] Nguyễn Văn Tường (2013), Yếu tố nguy cơ dẫn đến hành vi bạo lực học đường, Tạp chí quản lý giáo dục, Học viện Quản lý giáo dục, Số 45, Tr 52-54.
  
  [6] Nguyễn Văn Tường (2013), Giải pháp can thiệp tâm lý đối với hành vi bạo lực học đường, Hội khoa học Tâm lý – Giáo dục Việt Nam, Kỷ yếu Hội thảo khoa học toàn quốc “Tâm lý học và vấn đề cải thiện môi trường giáo dục hiện nay”, Cần Thơ, Tr 157 – 163.
  
  [7] Nguyễn Văn Tường (2013), Công tác xã hội trường học và cơ chế phòng ngừa hành vi bạo lực học đường, Kỷ yếu Hội thảo khoa học quốc tế “Nâng cao tính chuyên nghiệp Công tác xã hội vì phát triển và hội nhập”, NXB ĐHSP, Tr 568 – 575.
  
  Nguồn: Nguyễn Văn Tường (6/2014), Vận dụng kĩ thuật tư vấn tâm lý trong can thiệp bạo lực học đường, Kỷ yếu Hội thảo khoa học Quốc gia về Sức khỏe tâm thần trong trường học, Quỹ tài năng trẻ Tâm lý học – giáo dục học – Hội khoa học tâm lý giáo dục Việt Nam, NXB ĐHQG TP.HCM, Tr. 329-345.
• Bài trước Bài tiếp theo